Tổng vệ sinh để tăng tốc máy tính

Theo thời gian, máy tính của bạn sẽ trở nên già cỗi và chậm chạp. Bài viết sẽ mách cho bạn cách "làm mới" máy tính mà không phải cài đặt lại Windows hay định dạng lại đĩa cứng.

Hệ thống

Máy tính sử dụng Windows của bạn đang vận hành “ì ạch”. Có thể, máy cần nhiều thời gian hơn để khởi động cũng như tắt; hoặc do đĩa cứng phải đọc liên tục ở chế độ nền; hoặc có thể việc khởi chạy một ứng dụng sẽ lâu hơn bình thường.

Windows chạy chậm vì 3 nguyên nhân chính: Windows Registry tăng dung lượng, các DDL và tập tin rác khác được "sao y bản chính" một cách không cần thiết, hoặc các đĩa cứng bị phân mảnh; hoặc có nhiều dịch vụ và ứng dụng nền đang hoạt động.

Resource Monitor hiển thị mức độ bộ nhớ được sử dụng.

Windows Registry: Windows lưu các thiết lập cấu hình, thiết lập cài đặt ứng dụng và tùy chọn trong một cơ sở dữ liệu gọi là Windows Registry. Khi bạn cài đặt và gỡ bỏ cài đặt các ứng dụng hoặc thực hiện các thay đổi đối với Windows, Registry có xu hướng ngày càng phình to về dung lượng. Và vì Registry trở nên lớn hơn nên các ứng dụng và dịch vụ sử dụng cơ sở dữ liệu này sẽ mất nhiều thời gian hơn để tải về (hay tham khảo).

Ngoài ra, các quá trình gỡ bỏ cài đặt không hoàn tất cũng để lại trong Registry những món thừa, từ đó làm gia tăng kích thước.

Dịch vụ và tác vụ nền không cần thiết: Bạn càng cài đặt nhiều ứng dụng thì các ứng dụng này sẽ cài bổ sung vài hệ thống vài dịch vụ hoạt động chế độ nền (hoạt động ẩn mà người dùng không thể quan sát trên màn hình). Có thể, dịch vụ này có thể giúp tăng tốc khởi chạy một ứng dụng, tuy nhiên không phải hầu hết dịch vụ nền đều cần thiết hoạt động.

Hình 2: Reliability Monitor cung cấp biểu đồ về lịch sử độ ổn định của hệ thống.

Trục trặc đĩa cứng: Hệ thống tập tin của máy tính cuối cùng cũng sẽ bị phân mảnh. Windows 7 cố gắng hạn chế điều này đến mức tối thiểu bằng cách cho chạy tiện ích dồn đĩa (defragger) ở chế độ nền khi máy tính ở trạng thái chờ (idle). Tuy nhiên, nếu bạn thường hay tạo và xóa các tập tin (hoặc dùng các ứng dụng thường xuyên thực hiện iệc này) thì sự hiện tượng phân mảnh đĩa cứng hầu như sẽ xảy ra - vấn đề chỉ là thời gian. Hiệu năng hệ thống có thể bị ảnh hưởng một khi đĩa cứng trở nên quá tải, điều này làm cho việc chuyển đổi từ bộ nhớ chính sang đĩa cứng diễn ra rất chậm.

Gỡ bỏ cài đặt không hoàn tất: Công cụ gỡ bỏ cài đặt của Windows cũng như tính năng gỡ bỏ cài đặt đi kèm các ứng dụng không phải luôn luôn gỡ bỏ trọn vẹn một ứng dụng, qua đó khiến cho Registry phình to như bong bóng.

Công cụ theo dõi

Bạn sẽ cần vài công cụ để giúp "lật tẩy" các thông số và cấu hình hệ thống.

Benchmark: Các công cụ dạng này sẽ giúp bạn xác định được hiệu năng của hệ thống. Tốt hơn hết là bạn nên chạy một "phép đo" WorldBench hay PCMark Vantage ngay khi bạn lần đầu tiên thiết lập hay mua một hệ thống mới. Lưu lại kết quả, và sau đó chạy lại các công cụ kiểm tra sức khỏe hệ thống này vài tháng một lần. Nếu kết quả giảm quá mức 10% thì bạn nên dọn dẹp máy tính của mình.

Các widget hữu ích: Windows thường đi kèm các tiện ích (applet) nhỏ, hoặc các gadget mà bạn có thể lưu giữ trên màn hình chính của Windows. Nhưng nếu bạn có quá nhiều gadget đang chạy, chúng có thể làm chậm hệ thống. Trong trường hợp này, bạn có thể sử dụng một gadget hữu ích là CPU meter, có chức năng giám sát trạng thái bộ nhớ hệ thống. Nếu tỷ lệ phần trăm bộ nhớ sử dụng theo thời gian tăng lên thì hẳn là đang có vài tác vụ nền hoạt động trong khi hệ thống không thực sự cần đến chúng.

Windows Resource Monitor: Tiện ích này thích hợp cho việc chẩn đoán các trục trặc có thể xảy ra. Windows Resource Monitor thực sự mạnh hơn CPU meter và phổ biến hơn công cụ Task Manager của Windows. Bạn khởi chạy Resource Monitor bằng cách nhấn chuột Start > Run, gõ resmon, rồi sau đó nhấn <Enter>.

Windows Reliability Monitor: Bạn cũng cần đảm bảo hệ thống được kiểm tra bằng tiện ích Windows Reliability Monitor. Có thể bạn cho rằng, hệ thống của mình kém ổn định so với trước đây nhưng Reliability Monitor sẽ cung cấp cho bạn dữ liệu để xác nhận sự ngờ vực này.

Hình 3: Công cụ Disk Cleanup hữu ích để vệ sinh đĩa cứng cũng như máy tính.

Bạn khởi chạy Reliability Monitor bằng cách mở Control Panel, nhấn chuột lên liên kết System and Security, và sau đó chọn Action Center. Bạn sẽ nhìn thấy tiêu đề có nhãn Maintenance. Nhấn chuột lên đó và bạn sẽ thấy liên kết cho mục View Reliability History. Bạn có thể dễ dàng duyệt qua Reliability Monitor bằng cách nhấn chuột lên cột đại diện cho các dữ liệu. Bạn cũng có thể nhìn thấy đường xu hướng. Nếu xuất hiện 1 điểm đi xuống đột ngột, bạn cần kiểm tra. Nếu nhiều ứng dụng không ổn định thì có lẽ vài ứng dụng mà bạn cài đặt (hay gỡ cài đặt) trước khi sự cố xảy ra chính là thủ phạm. 

Chẩn đoán khởi động hệ thống: Một ứng dụng của hãng thứ 3 rất hữu ích cho việc đánh giá các sự cố khởi động là Soluto. Đây đồng thời là một ứng dụng chẩn đoán và là một tiện ích có khả năng khắc phục các lỗi khởi động.

Tổng vệ sinh hệ thống 

Về cơ bản, bạn có thể ra tay tống khứ nhiều thứ không cần thiết ra khỏi máy tính của mình.

Dọn dẹp đĩa cứng: Vài phiên bản Windows trước đây có tiện ích Disk Cleanup. Bạn khởi động công cụ tích hợp này bằng cách nhấn chuột Start > All Programs > Accessories > System Tools > Disk Cleanup.

Bạn cũng có thể tự tay dọn dẹp các tập tin hệ thống cũ – nhưng việc này đầy nguy hiểm, do đó bạn cẩn trọng khi muốn xóa chúng. Disk Cleanup cũng cho phép bạn xóa hầu hết tập tin hệ thống cũ ngoại trừ những tập tin System Restore và Shadow Copy gần nhất (bên dưới thẻ More Options). Tuy nhiên, bạn biết được liệu mình có cần một cột mốc khôi phục cũ để đưa hệ thống về tình trạng khoẻ mạnh trước đó nếu chẳng may hệ thống gặp sự cố.

Hình 4: Máy tính thường khởi động cùng hàng tá dịch vụ, ứng dụng không cần thiết.

Dồn đĩa cứng: Dồn đĩa cứng là việc hữu ích cần thực hiện sau khi bạn kiểm tra hệ thống bằng Disk Cleanup. Trong quá trình dồn đĩa, tốc độ hoạt động của hệ thống sẽ chậm lại bởi vì tính năng dồn đĩa làm cho các đĩa cứng trở nên bận rộn hơn chút ít so với bình thường. Tiện ích dồn đĩa của Windows 7 có đôi chút thông minh về việc này, nhưng máy tính của bạn vẫn ít linh hoạt hơn, bạn nên sử dụng công cụ này khi không cần truy cập tức thì hệ thống.

System Configuration Ultility: Công cụ này thường được nhắc đến với tên gọi Msconfig. Bạn khởi chạy bằng cách nhấn Start > Run, gõ msconfig. Đây là tiện ích cho phép bạn tự mình xác định các dịch vụ cần hoạt động cũng như các ứng dụng khởi động cùng lúc với Windows (startup application). Tiện ích không cho bạn lời khuyên về dịch vụ hay ứng dụng có thể vô hiệu hóa một cách an toàn nhưng bạn có thể làm ẩn các dịch vụ Windows để từ đó giúp quản lý thẻ Service dễ dàng hơn.

Thẻ Startup hữu ích hơn. Sự lưu ý ở đây là, nếu bạn vô hiệu hóa mọi thứ thì vài ứng dụng (như tiện ích phòng chống virus) có thể không hoạt động. Dù vậy, các ứng dụng như QuickTime Helper và công cụ trợ giúp Adobe Acrobat có thể được vô hiệu hóa một cách an toàn.

Registry Editor: Sử dụng Windows Registry Editor phải thận trọng. Bạn có thể dễ dàng xóa vĩnh viễn các khóa khỏi Registry, qua đó làm cho hệ thống không thể hoạt động. Một rủi ro ít nghiêm trọng hơn là, làm cho các ứng dụng không thể vận hành, bắt buộc phải cài đặt lại ứng dụng. Do đó, bạn hãy sao lưu Registry trước khi chỉnh sửa chúng (tham khảo thêm tại find.pcworld.com/70986).

Nếu cố tìm ra các khoản mục Registry cho một thao tác gỡ bỏ cài đặt ứng dụng không hoàn tất thì Registry Editor cho phép bạn thực hiện việc tìm kiếm. Tuy nhiên, bạn cần đưa ra cụ thể truy vấn tìm kiếm. Ví dụ, tìm kiếm với từ khóa "Zune" sẽ cho kết quả tốt hơn so với khi sử dụng từ khóa "Microsoft".

Công cụ hãng thứ 3

Trước hết, bạn đừng quá tin và phó thác cho những tiện ích được gọi là công cụ vệ sinh Registry. Về cơ bản, Windows Registry là một cơ sở dữ liệu phức tạp do đó hãy hết sức cẩn trọng khi "táy máy" những thiết lập tại đây. Nếu được, bạn có thể sử dụng 2 công cụ bên dưới.

Hình 5: Soluto cho biết lượng thời gian mà bạn có thể tiết kiệm khi khởi động.

Soluto có thể giúp rút ngắn thời gian khởi động Windows – đôi khi nhanh hơn đáng kể. Bạn có thể tải Soluto miễn phí tại đây.

Tiện ích có một cơ sở dữ liệu của các ứng dụng dạng startup đã được biết và khuyên bạn liệu có an toàn để gỡ bỏ chúng. Tuy nhiên, Soluto không chỉ đưa các khoản mục khởi động nhóm "chạy" (run) và "không chạy" (don't run), mà còn trì hoãn các khoản mục nhất định mà bạn vẫn muốn khởi chạy ở giai đoạn khởi động máy nhưng có thể tiếp tục "sự nghiệp" chỉ một chút sau khi hệ thống bắt đầu tương tác trở lại.

Trong khi đó, Revo Uninstaller Pro là một tiện ích thuận tiện – tuy đôi chút phức tạp hơn Soluto. Tiện ích đang cố gắng trở thành một công cụ gỡ bỏ cài đặt hoàn hảo hơn và Revo đang thực hiện tốt mục tiêu này.

Với Revo Uninstaller, bạn chỉ đơn giản là nhấn đúp chuột lên những gì cần loại bỏ. Revo cho phép chọn một tác vụ gỡ bỏ cài đặt an toàn, trung bình hay nâng cao. Sau bước này, bạn cũng có thể quét kiểm tra các tập tin hay khoản mục Registry còn sót lại đối với ứng dụng vừa chọn gỡ cài đặt.

Revo Uninstaller cung cấp phiên bản miễn phí tại đây, tuy nhiên phiên bản đầy đủ giá 40USD hỗ trợ bản quyền cho 1 máy tính, bản 80USD hỗ trợ đến 4 máy tính.

Các bước bảo trì hệ thống sạch 

Bạn làm cách nào để giữ cho máy tính chạy Windows luôn sạch sẽ? Hãy tham khảo các thủ thuật sau.

- Nếu một ứng dụng có tùy chọn cài đặt nâng cao (advanced install), hãy sử dụng tùy chọn này. Kiểm tra những gì sẽ được cài đặt. Thỉnh thoảng, bạn sẽ có tùy chọn yêu cầu ứng dụng không chạy bất thứ điều gì khi hệ thống khởi động.

Hình 6: Revo Unstaller cho phép loại bỏ tận gốc các ứng dụng cũ.

- Luôn theo dõi hộp thoại của quá trình cài đặt. Cửa sổ cài đặt thường cung cấp tùy chọn các tính năng bổ sung như thanh công cụ cho trình duyệt, tiện ích khởi chạy nhanh cùng nhiều công cụ hữu ích khác. 

- Nếu một cửa sổ xuất hiện trong trình duyệt và yêu cầu bạn phải cài đặt cái gì đó, hãy bảo đảm rằng mình biết rõ đó là gì. Đó có thể chỉ là một công cụ hỗ trợ trình duyệt, hay nó có thể cài đặt một số thứ chạy cùng với việc khởi chạy (startup) có khả năng chiếm dụng tài nguyên hệ thống; trường hợp xấu nhất là hành vi cài phần mềm nguy hại.

- Sử dụng các công cụ như Soluto và Msconfig thường xuyên để bảo đảm các tiện ích, dịch vụ cần đến sẽ không khởi chạy lúc hệ thống khởi động.

- Thường xuyên dọn vệ sinh đĩa cứng, đặc biệt các tập tin internet và cài đặt tạm thời.

Nhìn chung, bạn chỉ dành ra vài phút mỗi tuần cho những công việc kể trên để giữ cho hệ thống luôn sạch sẽ, và mọi thứ sẽ tốt hơn nữa nếu bạn tập cho mình thói quen định dạng và cài đặt lại máy tính sau thời gian dài sử dụng.

Theo PCWorld